یکی از انواع تزیینات که روی سقف یا دیوار با استفاده از ابزار گچ کاری انجام میشود گچبری نام دارد. با استفاده از قالب های مخصوص طرح های مورد نظر را روی گچ خیس اجرا می کنند و به آن اجازه می دهند تا در هوای آزاد خشک شود. مانند سایر بخش های معماری و طراحی داخلی، گچ کاری روز به روز شکل های مختلفی به خود گرفته و از گذشته تا کنون تغییرات زیادی از لحاظ ساختاری و ظاهری پیدا کرده است. در این مقاله به بررسی گچبری در ساختمان می پردازیم.

شیوه های متداول

گچکاری دارای دو شیوه متداول است. در روش اول به طور مستقیم روی سقف یا دیوار انجام می گیرد و در روش دوم گچبری های از پیش ساخته شده روی سقف یا دیوار نصب می شوند. انعطاف پذیری، شکل گیری آسان، قابلیت رنگ آمیزی و چسبندگی بالای گچ باعث شده است گچ بری کاربرد زیادی پیدا کند.

گچبری در ساختمان

معماری سنتی

در معماری سنتی ایران گچبری از پدیده های هنری بی همتا به شمار می رود. گچ به دلیل انعطاف پذیری در استحکام بخشی ساختار بنا و در تزیینات معماری دوره اسلامی کاربرد خاصی دارد. تاریخچه ی هنر گچبُری در ایران، به ۲۵۰۰ سال پیش از این و قبل از ساخت آجُر می رسد . ایرانیان اقسام عملیات گچبری را ابداع، تجربه و تکمیل کرده اند و یک سِلسله شاهکار در سبک های متوالی پدید آورده اند ، که در جای دیگر همتایشان را نمی توان یافت .

گچبری در ساختمان

اجرای واقعی نقش های گچبری که مستلزم مهارت حکّاکی است، فوق العاده دشوار نیست ولی طراحی آن مشکل است. 

تاریخچه هنر گچبری

گچبری از دوران اوليه اسلام تا دوره تيموريان به عنوان عنصر قالب در تزيينات وجود داشته و عمده كاربرد آن در محرا بها و كتيبه های اجراشده در بنا بوده است.

 گچبری یکی از پدیده ها و هنرهای ارزنده، بخصوص در عصر ساسانی و دارای الگوهای کاملتر و پیشرفته تر از سایر هنرها و بیان کننده ی تاریخ هنرت عهد ساسانی است .

نمونه هايي از اين تغييرات را در تصاوير موجود ازتزيينات گچبری باقيمانده مسجدجامع عتيق شيراز در قرن سوم و شهر تاريخی نيشابور مي توان مشاهده کرد. يكي از زيباترين تزيينات گچبری در قرون اوليه اسلام مربوط به مسجدجامع نايين است. محراب اين مسجد نمونه کاملی از موتيفهای گچبری متأثر از طرحهای ساسانی در دوران اوليه اسلامی است.

گچبری در ساختمان

در دوره سلجوقيان نیز هنر گچبری به تكامل خود ادامه داد. تزيينات گچبری زيادی با شيوه های اجرايی متنوع تری از اين دوره در محرا بها، طا قها و قسمتهای مختلف ابنيه باقي مانده است. از تکنيکهاي معمول اين دوره گچبری برجسته به همراه آژده کاری است.

مسجد جامع ارومیه، مسجدی سلجوقی

در دوره سلجوقيان طراحی در مرحله آزمون وخطا بود، در صورتيكه در دوره ايلخانيان مسئله عمده تلفيق و تركيب اشكال ساختماني و تزيينات بود. به همين دليل، درتزيينات گچبري قرون هفتم و هشتم تکنيکها و اشکال تزيينی متنوعي خلق شدند و باعث شدند که اين قرون ازمعماری ايران اسلامی دوران اوج تزيينات گچی معماری ايران محسوب گردند.

انواع گچبری

هنر را نمی توان محدود کرد. هنرمند هیچ گاه از کار خود خسته نمی شود، چون کار او تکرار ندارد. هنر گچبری نیز متنوّع است و محدود به چند شاخه نمی شود. بطور کلی گچبری های  انجام شده را می شود به سه دسته تقسیم کرد:

۱ ) طرح های زمینه و سطوح .

یک سطح را به طور کلی و یا تکه تکه بر روی نظمی خاص زیر پوشش طرحی قرار می دهند . مثل : سقف ،دیوار، در و یا قابی گچی که بر روی دیوار ساخته می شود . با استفاده از این شیوه می توان قاب های گچی را نیز بر روی دیوارهای گچی ایجاد کرد که زیبایی خاصی دارند. طرح های تذهیب، مقرنس و اقسام گل های ریز و درشت قابل اجرا در طرح های زمینه ای می باشد.

گچبری در ساختمان

۲ ) طرح های حاشیه .

یک مسیر را به طور ممتد و و یا تکه تکه بر روی نظمی خاص زیر پوشش طرحی به هم پیوسته قرار می دهند مثل : کناره ی سقف ، کناره های راه پله و راهرو و یا هر جای دیگر که در گوشه و کنار ما باشد . گِره ، تذهیب ، چَنگ و چُدن و بسیاری از نقوش سنتی و مدرن را می توان برای امتداد در یک مسیر و حاشیه در نظر گرفت. طرح های حاشیه ای را می توان مزین به جملات زیبا نیز کرد و با برجسته سازی جلوه بیشتری به آن داد.

https://lh4.googleusercontent.com/proxy/cpzpQhQAiq6sC7cBXqO_qKlrTq690RtLciRDKdGZQ8SnRs1grLJGKCVgxs1iFlWKm72dBLbrvgyP5Bu2n_4kRmed96qc8fiDFKAPSpAnOw1mkh5yArolGcUqoCPWDj_ukLud5SxjVI3DoO43-o389oIgX3D6yviBsw

۳ ) طرح های تک و خاص

که فقط در جایی خاص به صورت واحد درست می شود و هر جایی می تواند قرار بگیرد مانند : سرستون ، سر قاب ، دور قلاب ، شومینه و سردر. این گونه گچبری ها را می توان به طور جداگانه نیز درست کرد . تنوع در طرح های خاص بسیار زیاد است. برای نمونه طراحی آرک آشپزخانه یک کار خاص و تک محسوب می شود که می توان با سبد میوه یا انواع گل ها برجسته سازی را انجام داد. نمونه هایی از طرح های خاص را می توان بر روی سقف ساختمان های لوکس و مدرن نیز دید. اطراف منابع روشنایی سقفی با گچبری خاص برجسته سازی می شود.

https://tarahaneh.com/design/uploads/2015/03/%D8%AF%DA%A9%D9%88%D8%B1-%D9%88%DB%8C%D9%84%D8%A7-4.jpg

گچبری مدرن و ایده های طراحی سقف و دیوار در معماری مدرن

گچبری مدرن از جمله هنرهای وابسته به معماری می باشد. گچبری در هر دوره ای از زمان شکل و طرح خاص مختلفی داشته است که در طی گذشت سال ها طرح ها و نقش آن تغییر نموده و سبک گچبری مدرن به وجود آمد.

Related image

در گچبری مدرن دیگر خبری از گل‌ها و مرغان بهشتی نیست. این سبک با طراحی‌ها و خطوط ساده شناخته می‌شود. در گچبری به سبک مدرن معمولا فقط از خطوط راست و زاویه‌های قائمه یا خطوط نرم و منحنی استفاده می‌کنند. و تلفیق هر دوی این خطوط در یک فضا بسیار نادر است.

اما در سبک مدرن

بر خلاف گچبری‌هایی که در دو، سه دهۀ قبل اجرا می‌شد و معمولا فقط جنبۀ تزئینی برای سقف داشت، در سبک مدرن کارآیی بیشتری از این هنر انتظار می‌رود. المان‌ها و تزئیناتی که با گچ ساخته می‌شوند می‌توانند پوشش خوبی برای فضاهایی باشند که تمایل به پنهان کردن آن‌ها داریم. از طرف دیگر به کار بردن گچ بری در تلفیق با نورپردازی ماهرانه، جلوۀ هر دو کار را دوچندان می‌کند.

سابق بر این گچبری فقط برای اتاق پذیرایی و در قسمت سقف اجرا می‌شد. شاید هزینۀ بالا و وقت‌گیر بودنِ اجرا از دلایل مهم این امر بودند. از طرف دیگر نقوش شلوغ و پر نقش‌ و نگار گچبری سنتی مناسب اتاق‌های خواب و دیگر فضاهای خانه نبود.

اما امروز شاهد اجرای گچبری‌های مناسب در اتاق‌خواب‌ها و دیگر قسمت‌های خانه هستیم. این یکی از مزایای سبک گچبری مدرن و استفاده از تکنولوژی برای اجرای آن است.

در این مقاله به بررسی گچبری در ساختمان پرداختیم.


منابع:

  • https://www.realhomes.com/advice/guide-to-plaster-mouldings
  • Pope, A. U. 1934. The Historic Significance of Stucco Decoration in Persian Architecture.The Art Bulletin.
  • Blair, S. Bloom, J. 2007. Islamic Mongols: From the Mongol Invasions to the Ilkhanids,in Islamic Art and Architecture. Ullmann Press.